حسابداری عبارت است از فرآیند شناسایی، اندازه گیری و گزارشگری اطلاعات اقتصادی برای تصمیم گیری های آگاهانه بوسیله ی استفادهکنندگان آن اطلاعات. بر اساس دیدگاهی جامع اطلاعات حسابداری را میتوان اطلاعات اقتصادی تلقی نمود.
حسابداری زبان تجارت است زیرا از طریق تهیه گزارش های مالی اطلاعات لازم را درباره واحد های اقتصادی در اختیار اشخاص ذینفع و ذی علاقه قرار می دهد. این اشخاص شامل مدیران، صاحبان سرمایه اعتبار دهندگان و سازمان های مالی و اقتصادی دولت از این قبیل هستند که از منظری دیگر از حسابداری با نام سیستم اطلاعات موثر بر سازمانها و واحدهای تجاری و گزارش اثرات اینگونه رویدادها به تصمیم گیرندگان طراحی شده است.
گاهی اوقات به اشتباه از مفهوم دفتر داری برای تعریف حسابداری استفاده میشود. دفتر داری عبارت است از فن ثبت، طبقه بندی و خلاصه سازی مبادلات واحد های تجاری. البته این عملیات در گذشته صرفا در دفتر حسابداری انجام می شد.
اما امروزه ثبت های حسابداری با استفاده از کامپیوتر انجام میشود. حسابداری مفهوم وسیعتری از دفتر داری را در بر میگیرد در واقع دفتر داری بخشی از وظایف حسابداری است. همه حسابداران از مجموعه قواعد یکسان تحت عنوان اصول پذیرفته شده حسابداری برای تهیه گزارش های حسابداری استفاده میکند.
تاریخچه حسابداری:
حسابداری همزاد تمدن بشری است و بها ندازه آن قدمت دارد. نخستین مدارک کشف شده حسابداری در جهان،لوحه های سفالین از تمدن سومر دربابل است وقدمت آن به 3600 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد نشان می دهد در تمدنهای مصر،رم ویونان باستان نیزنوعی کنترل‌های حسابداری برقرار بوده ونوعی حساب جمع وخرج تنظیم می‌شده است. شخص جمعدار،مأموردولتی اشخصی که محافظت ازپول یا دارایی دیگری بها و محول بوده است در فواصل زمانی مقرر حساب خود را بها رباب یا مسئول اند برای اینکار دو فهرست تفضیلی از دریافتها و پرداختها بر حسب پول ،و زنی امقیاس دیگری تهیه می‌شد و جمع آن دو مساوی بود. فهرست دریافت شامل موجودی ابتدای دوره به علاوه وجوه یا کالای دریافتی طی دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی ،کالای فروخته شده یا به مصرف رسیده در طی دوره به علاوه مانده پول و کالا نزد جمعدار بوده است که باید بهارباب تحویلداده می‌شد.
اهداف عمده حسابداری :
نظری حسابداری و گزارشگری مالی ایران، اهداف عمده حسابداری را این چنین برشمرده است:
1. تامین نیاز اطلاعات مالی اداره کنندگان واحدهای اقتصادی
2. ارائه خدمات مالی و اطلاعاتی به مدیریت اجرایی جهت اداره موثر و کارآمد واحد های اقتصادی
3. فراهم کردن اطلاعات مالی مورد نیاز سرمایه گذاران، اعطاکنندگان وام اعتباری، مراجع قانونی، کارکنان و سایر اشخاص ذی حق، ذینفع و ذی علاقه به واحد های اقتصادی از طریق ارائه گزارش های مالی
4. فراهم کردن اطلاعات لازم جهت محاسبه انواع مالیات ها، عوارض، بیمه های اجتماعی و سایر حقوق دولتی
5. مستند کردن معاملات و آثار مالی رویداد های موثر بر واحد های اقتصادی و اقامه ی دلیل در قبال سایر اشخاص
مراحل حسابداری:
به طوری که ازتعریف فن حسابداری برمی‌آیداین فن دارای 4 مرحله می‌باشد:
1. ثبت فعالیتهای مالی
2. طبقه‌بندی اقلام ثبت شده
3. تلخیص اقلام
4. تفسیرنتایج حاصله از بررسی اقلام خلاصه شده
مفاهیم اصلی حسابداری:
مفاهیمی مثل بدهکار،بستانکار،تجزیه وتحلیل رویدادهای مالی،دفترکل،معین،تفضیلی ودفترروزنامه ازمفاهیم پایه ای حسابداری است. (منظور از دفتر هرواسطی است که توانایی ثبت وبازیابی اطلاعات را داشته باشد).
معادله اساسی حسابداری:
در حسابداری دو طرفه طبق فرض تفکیک شخصیت، واحد تجاری (مثلاً شرکت) شخصیتی مستقل از صاحبان حقیقی و حقوقی خود دارد. به این شخصیت مستقل، شخصیت حسابداری اطلاق میشود. طبق این فرض، تنها رویدادها و مبادلات مالی موثر بر واحد تجاری در حسابداری مورد توجه و پردازش قرار میگیرد. وضعیت مالی این شخصیت بر معادله اساسی حسابداری زیر استوار است:
|
دارایی‌ها = |
بدهی‌ها + سرمایه |
این معادله که به معادله ترازنامه هم مشهور است، حاکی از آن است که دارایی‌های واحد تجاری برابر است با مجموع تعهدات آن به اشخاص ثالث و حقوق صاحبان آن
تعریف دارایی:
دارایی (Asset)در واقع به اموال یا منابع اقتصادی متعلق به یک واحد تجاری اطلاق میشود. در حسابداری برای این که یک قلم بتواند دارایی محسوب شود باید: الف) منبع اقتصادی باشد یعنی برای واحد تجاری منافع آتی داشته باشد، ب) در تسلط مالکانه واحد تجاری باشد و ج) قابل تقویم به پول باشد
تعریف بدهی:
بدهی عبارت از تعهد انتقال منافع اقتصادی توسط واحد تجاری ناشی از معاملات یا سایر رویدادهای گذشته‌است.
تعریف سرمایه:
سرمایه به زبان ساده آورده صاحبان سهام (شرکا) جهت تشکیل شرکت می‌باشد. که این آورده می‌تواند بصورت وجه نقدیا اموال و اثاثه و ماشین آلات و ... باشد. سرمایه عبارت از باقی‌مانده‌ای است که از کسر جمع بدهی‌های واحد تجاری از جمع دارایی‌های آن حاصل میشود.سرمایه، بدهی موجودیت اقتصادی به صاحبان آن است.
تئوری حسابداری:
علم حسابداری امروزه دارای یک چارچوب نظری است که شامل موارد زیر می‌باشد:
1. اهداف گزارشگری مالی
2. خصوصیات کیفی اطلاعات مفید
3. مفروضات و اصول حسابداری
4. اجزای گزارش مالی شامل چگونگی نمایش و طبقه‌بندی اطلاعات
5. اصول و روش‌های محاسبه اطلاعات مالی
اهداف گزارشگری مالی:
گزارشهای مالی به دو دسته «عمومی» و «با هدف خاص» تقسیم می‌شوند. هدف از گزارشهای عمومی بیان وضعیت اقتصادی شرکت و سود آوری آن است. مخاطب گزارشهای عمومی، سهامداران، سرمایه گذاران بالقوه، اعتباردهندگان، سازمانهای آماری اعم از دولتی و غیر دولتی، ارگانهایی که با واحد اقتصادی مورد گزارش از نظر فعالیت تجاری رابطه طولی یا عرضی دارند و... می‌باشد. امروزه (سال 1391 شمسی) این اطلاعات در قالب چهار صورت مالیاساسی (ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد)، یادداشتهای توضیحی همراه، گزارش حسابرس مبنی بر استاندارد بودن و صحت اطلاعات این گزارشها و همچنین گزارش عملکرد مدیریت به همراه گزارش بازرس قانونی است. گزارشهای عمومی باید بتوانند اطلاعاتی در اختیار استفاده کنندگان قرار دهند که آنها را در گرفتن تصمیم درست یاری کند و باعث گمراهی و تعبیر غلط نشود. چرا که تنها زمانی منابع مالی به صورت بهینه تخصیص می‌یابند که تخصیص دهندگان اطلاعاتی مربوط و قابل اتکا جهت تصمیم گیریدر اختیار داشته باشند. همچنین گزارشات مالی عمومی در ارزیابی نقش مباشرتی مدیریت (Stewardship) نیز مفید است به این مفهوم که آیا مدیریت واحد اقتصادی از منابعی که در اختیار داشته به بهترین نحو استفاده کرده‌است یا خیر.گزارشهای با هدف خاص جهت بررسی موارد خاص و برای مصارف خاص تهیه می‌شوند. عمده این گزارشها عبارتند از گزارشهایی که برای مدیران شرکت تهیه می‌شوند که ممکن است روی فعالیت خاص واحد اقتصادی تمرکز داشته و بسیار تفضیلی باشد ویا گزارشی که در تعقیب پرونده‌های قضایی توسط بازرسان دادگستری تهیه میشود و یا اظهارنامه مالیاتیکه استفاده کننده آن سازمان امور مالیاتی است.
محقق مهندس مختاری
به کوشش مهندس محمد اسکندری
